Экономика

Корук жайлар кантип мыйзамдаштырылган, алар үчүн ким жоопкер? Оштогу акыбал эмнеден кабар берет?

“Эрдент” тиш дарылоо клиникасы. Бул көп жылдары бою салык кызматында иштеп жүргөн Чоюнов аттуу жаранга тиешелүү болгон. Учурда да анын жеке менчигинде катталып турат. Ал эми анын жанындагы Жогорку Кеңештин эки жолку чакырылышынын экс-депутаты, Жогорку Кеңештин төрагасы Акматбек Келдибековго таандык болгон “Байсан” рестораны. “Байсан” рестораны дагы Ак-Бууранын корук аймагына мыйзамсыз курулуп калган”, - деди Ош мэринин маалымат катчысы Жумамидин Сулайманкулов 5-августта таратылган видеодо. Анда ал таасирдүү аткаминерлерге таандык болгон имараттар бузулуп жатканын айтты. Ал аталган адамдар мамлекеттик чоң кызматтарды ээлеп турганда ушул жерлерди ээлеп алганын белгиледи.

Андан аркы сөздөрүнө караганда, Жогорку Кеңештин экс-спикери Асылбек Жээнбековго жана Кыргызстандын АКШдагы мурунку элчиси Бактыбек Аманбаев менен анын бир тууганы, экс-депутат Урмат Аманбаевага таандык имараттар да бузууга кетип жатат. Мекеменин билдирүүсүндө, баары тең Исанов көчөсүндөгү тилкелеринен ары чыгып, Ак-Буура дарыясынын жээгиндеги корук жерлерди ээлеп, турак жай жана коммерциялык имараттарды куруп алышкан.

Мэрия билдиргендей, аларга буга чейин эскертүү каты берилгенине карабай, ээлери бузган эмес.

Жогоруда аты аталган мурдагы аткаминерлер Ош мэриясынын соңку билдирүүсүнөн кийин комментарий бере элек.

"Дагы толгон-токой мыйзамсыз иштер чыгат"

Мэрия шаардын мурунку вице-мэрлери Алимжан Байгазаков менен Нурбек Кадыровго таандык имараттар да буздурулуп жатканын кабарлаган. Мэр Жеңишбек Токторбаев шаарды кыдырган жүрүштөрүнүн биринде Ошто узак жылдар бою мыйзамсыздык өкүм сүрүп, таасири күчтүү адамдар мамлекеттик жерлерди каалагандай ээлеп алышканын айтты. Ал прокурордун корук жерге чыгып алган үйүнө да киргени тартылган видеолор жарыяланды.

“Мыйзам баарыбызга бирдей да. Прокурордук кызматкер болсо эмне болуптур? Өзүнө да прокурордук кызматкер болсо. Кара, мына арыкка чейин чыгып алыптыр”.

“Жанагы Байгазаков, мурунку вице-мэр, азыр Эсеп палатасында иштейт. Бул макул экен. “Макул, мен бузам” дептир. Бузсун!”.

“Бүт антисанитария, мусор. Эч кандай мыйзамдуулук жок. Ошто түшүнүк менен гана жашашат. Ким акчасы болсо басып алмай, кимдин бийлиги болсо басып алмай, ким “черный” болсо басып алмай. Беззакония! Түшүнүк менен жашашат, түшүнүк менен! Мыйзам деген болушу керек да, балдар!”, - деди Токторбаев.

Embed бөлүшүү

Ак-Бууранын боюндагы мыйзамсыз курулуштар бузулууда

Embed бөлүшүү

The code has been copied to your clipboard.

---

width px height px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:05:04 0:00

Токторбаев Ош шаарынын мэри болуп январь айында дайындалган. Келгенден тарта шаардагы кызыл сызыктан чыгып кеткен турак жайлар менен коммерциялык имараттарды жапырт бузууга киришкен. Эскини бузуу иштеринин шарданы менен Оштун борбордук аянтындагы Лениндин айкели дагы алып салынган.

Ош шаардык кеңешинин депутаты Бекболот Арзибаев жер тилкелерин мыйзамсыз берген аткаминерлер мөөнөтүнө карабай жоопко тартылышы керек деп эсептейт.

“Мен бул боюнча Ош шаардык кеңешинин сессиясында дагы бир топ ирет маселе көтөрдүм эле. Корук зона бир убактарда 50-70 метр болсо, аябай эле кыскарып, мыйзамсыз курулуштар түшүп кеткен. Кечээги соцтармактарга чыккан маалыматтарда бир топ депутаттардын, буга чейин мэрияда иштеген мэрлердин аттары аталып атат. Менин көз карашым боюнча, алардын 1-2% эле түзөт. Андан башка дагы биздин Ош шаарынын жер саткан мэрлеринин аттары атала элек азыркы күндө. Иликтеп чыкса, буга чейинки мэрияда иштеген, мэр, вице-мэр, айыл башчы, айыл өкмөт болгон адамдардын толгон-токой мыйзамсыз иштери четинен чыгат”.

Дагы караңыз

Ош мэри "Келечек" базары башка жерге азыркыдай калыбында көчүрүлөрүн айтты

"Мыйзамсыз уруксат берген аткаминерлер жоопко тартыла элек"

Бул арада турак жайы буздурулуп жаткан жарандардын менчик укугу тууралуу талкуунун да аягы суюлбай турат. Турак жайлары сүрдүрүүгө тушуккан тургундардын бир бөлүгү президентке чейин кайрылып жатышат. Алар үчүн шаар четинен атайын жер бөлүнүп, “Эне-Сай” деп аталган жаңы конуш курулууда.

Укук коргоочулар Ош бийлиги кызыл сызыкка чыгып кетти делген имараттарды сүрдүрүүдө Жер кодексин бузуп жатканын айтышууда. Маселен, кодексте сүрдүрүү иштери компенсациялар толук төлөнүп, эки тараптуу келишим түзүлгөндөн кийин гана башталсын деген талабы аткарылбай калууда.

Дагы караңыз

Кең-Сайдагы курулуш: мурдагы башкы прокурор Жамшитовдун атасы кармалганы кабарланды

Укук коргоочу Гүлгаакы Мамасалиева мэриянын “тургундар кызыл сызыкка чыгып кеткенин моюндап, өз каалоосу менен бузуп жатат” же “мамлекетке жардам берүүгө ынтызар болгондуктан, бузууда” деген жооптору тургундардын мажбурлоого кабылып жатканы тууралуу билдирүүлөрүнө карама-каршы келип жатканын айтат.

“Былтыр коомдук иликтөөлөр болуп атканда дарыянын корук аймагын бузуу боюнча 700гө жакын фактылар аныкталган. Былтыркы тизменин ичинде аткаминерлердин объектилери бар болчу. Бирок, мэр келгенден баштап жалаң эле борбордук көчөлөрдүн четиндеги же болбосо борбордогу объектилерди бошотуу менен алек болуп жүрдү. Ак-Бууранын четин бошотуу бир ай мурун башталды окшойт. Ошондон улам бул тизмеге да келишти. Жарандарга кызыл китептерди кызыл сызыкты бузуу менен берип койду деген боюнча Мамкаттоодо иштегендер жоопко тартылган эмес. Бул Кыргызстан боюнча эле ушундай болуп келатат. Анткени, турак жайларды бузуу бир эле Ошто эмес да. Мисалы, Ноокатта жолду кеңейткенде болгон, Баткенде, Ысык-Көлдө, башка жерлерде да болуп келип атпайбы. Бирок, өз убагында мыйзамдарды бузуп уруксат берип койгон чиновниктердин фамилиялары аталбай жатат”.

Муниципалдык документтерге таянсак, 2024-жылы Данги тилкесинен Навои көчөсүнө чейин Ак-Буура дарыясынын корук аймагында жайгашкан 850дөй жер тилке жана курулуштар аныкталган. Алардын 393ү турак жай багытындагы, 434ү коммерциялык багыттагы жер тилкелер. Менчик формасы боюнча 655и жеке менчик болсо, 178и мамлекеттик жана муниципалдык баланста турган жер тилкелер болгон. Алардын дээрлик баарында тең турак жайлар жана имараттар бар.

Ош шаарынын башкы планынын мөөнөтү 2024-жылдын соңунда бүткөн. Учурда жаңы документ бекитиле элек болгондуктан, кызыл сызыкка чыгып кеткен имараттарды сүрдүрүү иштери эскисине таянуу менен жүрүүдө.

Бишкек жашоого абдан ыңгайсыз шаар болуп баратканын калаа тургундары көп айта баштады. Быйыл шаардын мектептери менен бала бакчаларында кабыл алуу көйгөйү өзгөчө курчуп турат. Бишкекке агылган жарандардын саны өсүп, калктын жыштыгы арткан сайын социалдык жана инженердик-коммуникациялык инфратүзүм көйгөйү курчуп барат. Мектеп, бала бакчалардын жетишсиздиги, жолдогу тыгындар, суунун тартыштыгы сыяктуу маселелер Бишкектин баш оорусу бойдон калууда.

Жергиликтүү бийликтин өкүлдөрү Бишкек союз маалындагы эсеп-чоттор, ой жүгүртүүлөр менен курулган шаар болгондуктан, азыр иш жүзүндө 1,5 миллиондон ашкан калктын жүгүн көтөрө албай баратканын моюндашат. Ички миграциянын толкуну менен элеттен Бишкекке оогон калктын агымын токтотуу зарылдыгын айтышат. Муну менен катар шаарды өнүктүрүүгө жаңычыл чечимдер керектигин белгилешет.

Бишкек шаардык кеңешинин депутаты Рысбай Аматов буга чейинки башкы планда оош-кыйыштуу жагдайлар көп болгонун, аны оңдоого жергиликтүү депутаттардын шайы келбегенин айтат.

“2006-жылдан 2025-жылга чейин деген башкы планыбыз бар. Башкы пландын мөөнөтү өтүп бүттү, жаңысы Министрлер кабинети тарабынан быйыл бекитилиши керек. Башкы план деген татаал нерсе. Анын ичинде кээ бир кварталдарды “аралаш курулуш” дегени бар. Көп кабаттуу турак жайларды да курса болот, башка социалдык имараттарды да курса болот деген багыт менен бекитилип калган жерлери бар. Ошону менен кеткен. Так, даана жазылган эмес. Мисалы, бул жерге бир гана турак жай курулушу керек, бул жерге социалдык объект курулуш керек деген жок, башкы планда кененирээк тандоо берилип калган документ экен чындыгында. Ошон үчүн биз, шаардык кеңеш ПДП (деталдуу поандоо долбоору) бекиткенбиз. Бирок, ПДПны сотко берип атып кайра жокко чыгарышпадыбы”.

Бишкектин башкы планы 2006-жылы бекитилгенде Сокулук, Аламүдүн райондорунун бир топ жерлерин шаардын аймагына каратуу тапшырмасы да берилген. Ал аймактарды Бишкек шаардаштырып, инфратүзүмдүк курулуштарды жасап бармак.

Ал мүдөө 25 жыл бою аткарылбай келип, былтыр административдик-аймактык реформанын шаңы менен гана ишке ашып отурат.

Учурда шаардын 2050-жылга чейинки өнүгүүсүн камтыган жаңы башкы планы даярдалып жатат. Аны даярдоого жапон адистери тартылган. Шаар бийлиги азыркы башкы план ушул жылдын аягына чейин иштерин, жаңысы ага чейин бекитилерин билдирүүдө.

Дагы караңыз

Садыр Жапаров Жер кодексин өзгөртүү мыйзамына кол койду

Мектеп, бала бакчалар 2,5 эсе ашык жүк менен иштеп жатат

Расмий эсептер боюнча, 2025-жылдын башына карата Бишкекте 1,4 млн киши туруктуу жашайт. Калктын саны соңку он жыл ичинде 500 миңге көбөйдү. Буга жараша шаардын инфраструктуралык шарттарга болгон талабы өсүп, турак жай, мектеп, бала бакча, оорукана, суу, жарык, канализация, тазалык, жол, тейлөө, жадагалса таза аба маселелери улам курчуп келет.

Мамлекет тургундардын турак жайга болгону суроо-талабын канааттандыруу үчүн ипотекалык үйлөрдү курууну кескин көбөйтүүдө. 2021-жылдан бери он миңдеген батирлер курулуп, тураксыз калк өз үйүнө ээ болууда. Бул жакшы жөрөлгө болгону менен, инфраструктуралык шарттардын ошого жараша жетишпей, шаардыктардын турмушу улам чиеленип, ыңгайсыздык улам күчөп баратканы көрүнүп турат.

Мектеп окуучулары менен бала бакча тарбиялануучуларынын саны жыл сайын 5-7% өсүп келсе, 2024-жылы кескин 20-22% көбөйгөн. Мындай секирик административдик-аймактык реформанын алкагында Сокулук жана Аламүдүн райондорунун бир катар аймактарынын Бишкекке кошулушу менен да түшүндүрүлөт.

Соңку үч жылда шаарда 7 мектеп жана 15 кошумча окуу имараттары курулган. Буга карабай, демографиялык өсүүгө жана ички миграциянын күргүштөгөн агымына байланыштуу мектеп жетишсиздиги дагы деле курч бойдон калып турат. Окуучулардын ашкере жыштыгы жаңы конуштардагы, шаардын көп кабаттуу үйлөр көп борбор тарабындагы жана ири базарлардын жанындагы мектептерге мүнөздүү көйгөй. Учурда 103 миң орунга эсептелген мектептерде 239 миң бала билим алууда – бул долбоордук мүмкүнчүлүктөн 233% көп.

Өнүктүрүү программасындагы маалыматтарга таянсак, учурда Бишкекте 19 730 балага ылайыкталган 118 бала бакчада 37 533 бала тарбияланат. Бул бала бакчалар эсептелген нормадан 190% ашыкча жүк менен иштеп жатат дегенди билдирет. Ал аз келгенсип, 2025-жылдын апрелине карата электрондук каттоодо дагы 35 198 бала кезек күтүп турат. Мындай алганда, мектепке чейинки билим берүү менен шаардагы балдардын 27% гана камтылган.

Шаар куруучу адистер Бишкектин калаа катары өсүүсү башкы пландын чегинен алдакачан чыгып кеткенин, деталдуу пландоо долбоору, куруу долбоору деген эсеп-чоттуу документтер такыр эске алынбай калганын зар какшап айтып келишет. Калктын өсүү темпи, ага жараша инфратүзүмдүк шарттар кылдат эсептелбей, мэр же анын үстүндө турган жетекчилердин саясий эрки менен туш келди кура бергендин айынан Бишкек зор чыңалууга тушукканын эскертишет.

Мамкурулуш агенттигинин мурунку жетекчиси, архитектор Ишенбай Кадырбеков Бишкектеги инфратүзүмдүк көйгөйдүн канчалык курч экенин бир кездери ар тараптуу пландоо менен башталып, кийин чаржайыт курулуп кеткен Жал кичирайонунун мисалында айтып берүүдө.

“Ошо курулган кишилердин маселеси эмне болот, балдары каякка бала бакчага барат? Кайсы мектепке барып окуйт? Поликлиникалар да ошончолук өсүшү керек да. Ошонун баары эсеби болушу керек да. Эсеби башкы планда, ПДПда, куруу долбоорунда бар, бирок аны бузганы үчүн ушундай башаламан болуп кетип атпайбы. Мына, ошол жактагы эл ооруп калса кайда барат? Балдарды кайдагы мектепке алып барат? Норма боюнча балдарды бала бакчага алып барыш үчүн жашаган жеринен 200 метрден ашпашы керек. 500-800 метрде мектеп болуш керек. Азыр кандай болуп калды? Мектепти, бала бакчаны курган кишилер жок. Жакшы дагы менчик бала бакчалар пайда болуп, бул маселени чала-була болсо да чечип атат. А мектепти анткен жок да. Поликлиникалар өскөн жок да. Мына, бир эле мисалды айтып атам. Ошондой бардык кичи райондордо болуп атат да. Мурда түрмө болгон жерге килейген кичирайон куруп койдук. Алардын социалдык инфраструктурасы кайда жоголот? Алардын инженердик инфраструктурасы жетеби-жетпейби? Эгерде жетсе, тегерегиндегилерге жетпей калат. Суу, канализация жетпей калат. Ошондуктан, кандай мэрия болбосун, шаар куруу документациялардын негизинде гана, адистер эсептеп чыккан документтин негизинде гана курулуштарга уруксат берчү болсо, ошондо гана Бишкек шаарынын келечеги болот. А биз аны караган жокпуз да”.

“Башкы план 10% гана аткарылды, шаар чаржайыт курулууда”

Шаар мэри Айбек Жунушалиев жакында шаар кыдырып жүрүп, “быйыл Бишкекте ичүүчү суу көйгөйү жоктугун, өткөн жылдардагыдай чыңалган кырдаал кайталанбай турганын” билдирди.

Шаарды ичүүчү суу менен камсыздаган 37 суу кампасы бар. Жаңы кошулган калктуу конуштарда 65 чоң-кичине суу чогултуучу көлмөлөр болсо, алардын көпчүлүгү химиялык жана бактериологиялык көрсөткүчтөр боюнча санитардык нормаларга төп келбейт деп айтылат программанын долбоорунда.

Бишкек жылына 80 млн куб метр ичүүчү суу керектейт. Сууну калкка жеткирүү үчүн 1533 чакырым түтүк иштейт. Калдык суулар 762 чакырымдык канализациялык түтүктөр аркылуу агып чыгат. Жалпы тутумдардын 80% жакыны 40 жылдан бери иштеп келет. Жыл сайын болгону 10-15 чакырым суу түтүгү менен бир чакырымга чейин канализациялык тутум алмашылат. 2026-2028-жылдарга карата Бишкек шаарын социалдык-экономикалык өнүктүрүү программасынын долбоорундагы маалыматтарга таянсак, шаарда 500 чакырым суу түтүгү менен 230 чакырым канализациясын алмаштыруу зарыл.

Калктын башаламан көбөйүүсүнөн улам ичүүчү суу, канализация тармактарына өзгөчө күч келип, өз алдынча, ашар жолу менен курулган тутумдар көбөйгөн. Мындай көйгөй 2023-жылы шаарда ичүүчү суу тартыштыгы жарылып чыкканда көп айтылды.

Урбанист Айгүл Насирдинова Бишкек шаарын башкаруу илимий негизделген долбоорлорсуз, терең ойлонулбаган тейде кетип баратканын айтат.

“Кулбатыров жасаган буга чейинки башкы планда “мынча миллион калкка эсеп бердик, мисалы, 1,5 млн болгондо суу жетпейт, энергия жетпейт” деген эсеп-чот берилген. “Инфраструктура мынчага өсүш керек, бул жерде жаңы курулуштар болушу үчүн мынча гектар резерв жер керек. Келечекте эки-үч спутник-шаар кургула” деп сунуш берген. Бирок, авторлордун өздөрүнүн айтканы боюнча, ал башкы пландын аткарылышы 10% ашпайт. Анткени, рыноктук экономика болуп калды да, а башкы план, кантсе да, советтик курал болчу. Жаңы конуштарды басып алышканда дароо эле, социалдык объектилери жок болуп салынган да. Эл жер алганда “бизге жер эле бергиле, бала бакчаңдын да кереги жок, суу менен электр энергиясын эле чыгарып бергиле, бүттү” деп айтышкан да. А биз миллион жолу айтканбыз “бул жерде социалка болбойт, жол куруш керек болот, тиги-бу болот” деп. Мындай жаңы конуштар 47 даана. Архитекторлор “ушул жерлерди бербегиле, силерге керек болот” деп атып, мектеп менен бала бакча үчүн жерлерди кармап калганга араң үлгүрүштү. Анан кана жеткени? Элүүдөй жаңы конуш болсо, мүмкүн 10 мектеп-бала бакча салынгандыр, башкасы жок да. Киши деген киши да, жер алгандан кийин алар “менин балам мыкты мектепте окушу керек” деп айтышат. Анан колунан келгендери мектеп издейт, келбегендери кайсы жагы болсо ошол жагына беришет. Түштүк-чыгыш пландоо районун көрүп жатасыңарбы? Ал жакта инфраструктура, мектеп, бала бакча деген жок. Калктын жыштыгы жогору”.

Oxford Economics уюмунун изилдөөсү боюнча, 2025-жылдагы "Шаарлардын дүйнөлүк индексинде" Бишкек 498-орунду алып, былтыркы көрсөткүчтөн 60 орунга артка кетти. 2024-жылдагы рейтингде 438-орунда турган.

Мындай көрсөткүч менен Бишкек дүйнөдөгү 1000 шаардын арасында орто ченде турат. Индекс 5 көрсөткүч менен бааланган: экономика, адам капиталы, жашоо сапаты, айлана-чөйрө жана башкаруу.

Былтыркыга караганда экономикалык, адам капиталы жана жашоо сапаты боюнча абал бир кыйла начарлаган. Айлана-чөйрө жана башкаруу сапаты бир аз жакшырган.

Рейтингге катышкан борборазиялык шаарлардан Алматы 258-орунда, Астана 276-орунда, Ташкент 471-орунда, Чымкент 534-орунда, Ашхабад 623-орунда, ал эми Дүйшөмбү 683-орунда турат.